کتاب مسئله ى اسپینوزا

باروخ اسپینوزا، فیلسوف هلندى، یکى از بزرگترین خردگرایان غرب همچنین زمینه ساز ظهور نقد مذهبى بود.

پدرش در کودکى او را به کنیسه می سپارد تا آداب و دانش یهودى را بیاموزد. در حالیکه همه گمان میکنند، ذهن درخشان و هوش سرشار او، آینده اى ناب در قالب یک خاخام را برایش رقم مى زند او شروع به قضاوت فلسفى آموزه هاى یهود مى کند.

این حرکت او سبب سست شدن بنیان هاى قدرت خاخام ها در جامعه ى یهود مى شود، بنابراین بلافاصله از سوى جامعه ى یهود تکفیر و طرد مى شود.

درباره رمان مسئله ى اسپینوزا

از نحوه ى زندگى و گذران عمرِ بسیار کوتاه این فیلسوف بزرگ که به “شاهزاده ى فلسفه” مشهور است، مستندات بسیار کمى باقى است، اما اروین یالوم با دقتى بسیار، با همان اندک اطلاعات موجود توانسته به زیبایى گوشه هایى از زندگى و فلسفه ى اسپینوزا را به تصویر بکشد.

در فصل هایى دیگر، یالوم به روایت بخشى از تاریخ حزب نازى می پردازد و زندگى و اندیشه هاى آلفرت روزنبرگ، یهودستیز بزرگ و نظریه پرداز و مغر متفکر حزب نازى را به تصویر مى کشد.

✔️ روایت هماهنگ و هم آواى این دو زندگى، باعث میشود هارمونى زیبایى شکل بگیرد که کتاب را براى خواننده بسیار جذاب مى کند.

یالوم توانسته با آفرینش پرسوناژهایى در قالب یک روان درمانگر، زیر و بم هاى روحى این دو شخصیت را بیرون بکشد. مکالمات اسپینوزا با فرانکو در نقش یک همراه که قضاوت نمى کند، دوست و مشاور که در دستگاه خاخامى نقشى ویژه دارد اما همچنان نظرات اسپینوزا را با دقت و بدون جبهه گیرى به گوش جان مى شنود، همچنین حضور دکتر روانکاو در کنار آلفرت که او را در واکاوى عقده ى یهودستیزى اش یارى مى کند، نمونه هاى بسیار خوبى از این روانشناسان همراه هستند که در زمینه ى داستان به شخصیت هاى اصلى اجازه ى بروز مى دهند.

اکثر کتابهاى یالوم زمینه اى روانشناسانه دارند، اگر بخش اگزیستانسیال آنها را نادیده بگیریم، به ندرت تا این حد صریح به روایت یک داستان فلسفى مى پردازند.

اما زبان شیرین و فصیح یالوم، توانسته خشکى را از فلسفه بزداید و از زندگى هاى موازى روایتى به غایت دلچسب بیافریند.

قسمت هایی از متن کتاب مسئله ى اسپینوزا

من بنده ى خدایى هستم که چگونگى و حتى انجام دادن پرستش خودش را از ما نمى خواهد. به من اجازه دهید تا به شیوه ى خودم به خداوند عشق بورزم.

مهم این نیست به چى اعتقاد دارى یا میگى به چى اعتقاد دارى؛ مهم نحوه ى زندگى کردنته.

شما فکر مى کنید که خدا مثل ما فکر مى کند و نیازمند چاپلوسى است و اگر از دستورهایش پیروى نکنیم از ما انتقام مى گیرد؟ چنین عیب و نقصى چگونه مى تواند در وجودى کامل موجود باشد؟ این صرفا نحوه ى حرف زدن کسانى است که کتاب مقدس را نوشته اند.

مطمئنا شما موافقید که سعادت در عشق است. عشق بالاترین چیزهاست و پیام اصلى کل کتاب مقدس ما و کتاب مقدس مسیحیان. ما باید میان آنچه کتاب مقدس گفته است و آنچه متخصصان دینى مى گویند، تمایز قایل شویم. بیشتر خاخام ها و کشیشان، با خوانش هاى منحرفشان، علایق خودشان را ترویج مى دهند، خوانش هایى که ادعایشان به این معناست که کلید حقیقت فقط در دست آنان است.

من معتقدم که همه ى ادیان_کاتولیک، پرتستان و یهود_جلوى دیدنِ حقایقِ اصلىِ دین را مى گیرند. من آرزو مى کنم که روزى جهان خالى از دین شود، جهانى با یک دینِ جهانى که در آن همه ى اشخاص براى تجربه و ستایش خداوند از عقلشان استفاده مى کنند.

ما باید به چیزها به سبب درستى شان، و نه به علت قِدمت شان احترام بگذاریم. ادیان قدیمى با پافشارى بر این که اگر ما سنت ها را رها کنیم، آن گاه به همه ى مقدساتِ گذشته اهانت کرده ایم، ما را به دام مى اندازند. و اگر یکى از نیاکان ما شهید شده باشد، ما بیشتر به دام مى افتیم؛ زیرا ما احساس احترامى دائمى به عقاید آن شهید مى کنیم، حتى اگر بدانیم که آن عقاید پر از غلط و خرافه است.

انسان ها به نحو متناقض نمایى، وقتى به دنبال منافع خودشان اند،براى یکدیگر مفیدترند. البته به شرط آن که از عقلشان تبعیت کنند. خودانگارى هدایت شده به منفعت دوسویه منتهى مى شود. ما همگى به یک اندازه از عقل بهره مندیم؛ و بهشت زمینىِ حقیقى زمانى محقق مى شود که تعهد ما به فهمیدنِ طبیعت یا خدا، جایگزینِ دیگر وابستگى ها، مثلا وابستگى هاى مذهبى، فرهنگى یا ملّى شود.